Συνέντευξη στη Χαριτίνη Μαλισσόβα diastixo για το ΛΕΓΕ ΜΕ ΙΣΜΑΗΛ
Τέσυ Μπάιλα: συνέντευξη στη Χαριτίνη Μαλισσόβα
Η συγγραφέας Τέσυ Μπάιλα γεννήθηκε στον Πειραιά. Σπούδασε Ιστορία του ελληνικού πολιτισμού και Μετάφραση λογοτεχνίας. Εμφανίστηκε στην ελληνική λογοτεχνία το 2009. Έχει συνεργαστεί με διαδικτυακά περιοδικά και κείμενά της φιλοξενούνται τακτικά από την εφημερίδα Η Καθημερινή της Κυριακής. Είναι συντάκτρια του λογοτεχνικού περιοδικού Κλεψύδρα και αρχισυντάκτρια του περιοδικού Literature.gr. Παράλληλα, συνεργάζεται ως μεταφράστρια σε εκδοτικούς οίκους. Μεταφράσεις της κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Ψυχογιός, Έναστρον, Βακχικόν, Ιβίσκος, World Books. Διηγήματά της έχουν μεταφραστεί στα βουλγαρικά. Ασχολείται με τη φωτογραφία και ατομικές εκθέσεις της έχουν φιλοξενηθεί στο Πανεπιστήμιο Gakugei της Ιαπωνίας και στην Αθήνα. Είναι ιδρυτικό μέλος και διατελεί γενική γραμματέας του Σωματείου Λογοτεχνών και Φίλων της Λογοτεχνίας PEN Greece, που αποτελεί το επίσημο ελληνικό παράρτημα του PEN International. Κυκλοφορούν τα βιβλία της: Το πορτρέτο της σιωπής (Εκδόσεις Έναστρον), Το παραμύθι της βροχής (Εκδόσεις Δοκιμάκης) και από τις Εκδόσεις Ψυχογιός τα βιβλία της: Το μυστικό ήταν η ζάχαρη, Ουίσκι μπλε, Άγριες θάλασσες, Τις νύχτες έπαιζε με τις σκιές και Λέγε με Ισμαήλ, το οποίο μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.
Λέγε με Ισμαήλ, το τελευταίο σας βιβλίο. Θα μας δώσετε κάποια στοιχεία του;
Το Λέγε με Ισμαήλ είναι ένα πολυεστιακό μυθιστόρημα, στο οποίο κυρίαρχος πρωταγωνιστής δεν είναι άλλος από την ίδια την Κωνσταντινούπολη, την Πόλη των μεγάλων αντιθέσεων, των μιναρέδων και των τρούλων, των γλάρων και του Βοσπόρου, με το ιστορικό παρελθόν της και τη σύγχρονη Ιστορία της. Μια πόλη που περνά στους αιώνες με την ανατολίτικη γοητεία χωμένη στη δυτική αγκαλιά ενός κόσμου που ολοένα και περισσότερο αλλάζει. Έγραψα αυτό το μυθιστόρημα θέλοντας να ανασυστήσω μια εποχή μέσα από τα μάτια δυο φαινομενικά αντίθετων κόσμων, που όμως κρύβουν μέσα τους κοινούς τρόπους πολιτισμού, μοιράζονται τα ίδια χώματα και κοινές εμπειρίες στο διάβα των αιώνων, κυρίως όμως βιώνουν παρόμοιες συνθήκες ζωής. Οι χαρακτήρες αυτού του μυθιστορήματος, Έλληνες, Τούρκοι, Αρμένιοι, Λεβαντίνοι, είναι άνθρωποι που ζουν στο Πέρα, συμβιώνουν αρμονικά, αναπτύσσουν φιλίες και κοινωνικές σχέσεις, μετέχουν μιας κοινής μοίρας και δίνουν το χρώμα της φυλετικής και εθνοτικής τους ταυτότητας στον τόπο. Είναι άνθρωποι απλοί, καθημερινοί, που μοιράζονται ήθη, έθιμα και νοοτροπίες, φιλίες, έρωτες, αλληλεγγύη. Ορίζοντας λοιπόν το χρονικό πλαίσιο της αφήγησης μεταξύ 1955-1964, την εποχή δηλαδή που κορυφώνεται ο διωγμός των Ελλήνων από την Πόλη, έφτασα μοιραία στο 1923, την εποχή της Συνθήκης της Λωζάνης και στις ανταλλαγές των πληθυσμών που επακολούθησαν. Τότε είδα μπροστά μου να εκτυλίσσεται η Ιστορία των ενάμισι εκατομμύριο Ελλήνων όσο και των 500.000 Τούρκων που αναγκάστηκαν κι αυτοί να ξεριζωθούν από τον τόπο όπου ζούσαν και να γυρίσουν στην Τουρκία, σε μια πατρίδα που δεν ήξεραν, αφήνοντας πίσω τους αντίστοιχα όλη την έως εκείνη τη στιγμή ζωή τους. Το μυθιστόρημα αυτό είναι η καταγραφή εκείνης ακριβώς της στιγμής που αλλάζει η Ιστορία με μεγάλα, αποφασιστικά και ανελέητα βήματα μέσα από τη ζωή των κατοίκων αυτού του τόπου και εστιάζει τόσο στα συναισθήματά τους όσο και στην ανθρωπιά που χαρακτηρίζει τα βιώματά τους.
Πόσο γοητευτικό αλλά και πόσο δύσκολο ήταν να μελετήσετε την εποχή εκείνη και να τη μεταφέρετε στο μυθιστόρημά σας;
Κάθε ιστορικό μυθιστόρημα απαιτεί ιστορική και πραγματολογική έρευνα των πηγών, αλλά αυτό είναι κάτι που δεν πρέπει να το βλέπει ο αναγνώστης κατά την αναγνωστική διαδικασία και είναι από μόνο του ένα πολύ ενδιαφέρον στοιχείο του ιστορικού μυθιστορήματος. Προσωπικά δεν ενδιαφέρομαι για ένα μυθιστόρημα που θα αναπαράγει ιστορικά γεγονότα. Αυτό που έχει σημασία για μένα είναι ο αντίκτυπος των γεγονότων αυτών στη ζωή και στην πορεία του απλού ανθρώπου. Ο τρόπος που η μεγάλη Ιστορία περνά από τις ιστορίες των ανθρώπων, τη ζωή των οποίων συχνά συνθλίβει στο πέρασμά της. Έτσι μελετώ τα γεγονότα μιας εποχής υπό το πρίσμα της ανθρωπογεωγραφίας της, μια διαδικασία που με ευχαριστεί ιδιαίτερα και δεν τη θεωρώ δύσκολη. Απεναντίας, είναι μια διαδικασία άκρως γοητευτική.
Δεν ενδιαφέρομαι για ένα μυθιστόρημα που θα αναπαράγει ιστορικά γεγονότα. Αυτό που έχει σημασία για μένα είναι ο αντίκτυπος των γεγονότων αυτών στη ζωή και στην πορεία του απλού ανθρώπου.
Ο Ισμαήλ, ο Ισίδωρος, η Εσίν, ο Γιώργης δίνουν «μαθήματα» αλληλεγγύης μεταξύ όχι μόνο των ανθρώπων αλλά και των λαών. Θέλετε να σχολιάσετε;
Ο Ισμαήλ, ο Ισίδωρος, η Εσίν, ο Γιώργης αλλά και η αρχόντισσα Καλλιάνθη, ο Ναντίρ και η Μέλπω, η Γιασεμώ και ο Γιουσούφ της είναι μέλη ενός θιάσου που περιφέρεται στα στενά σοκάκια της Πόλης, αναπνέει τον αέρα των καλντεριμιών, αφουγκράζεται την Ιστορία και τα τερτίπια της, σεργιανάει στις προβλήτες του Βοσπόρου, νοσταλγεί χαμένες πατρίδες, γίνεται μέρος μιας κοινωνίας με όλες τις παθογένειες, τα προβλήματα αλλά και τις καλές της στιγμές. Το μυθιστόρημα ωστόσο έχει ουμανιστικό χαρακτήρα. Η φιλία και η αλληλεγγύη ανάμεσα στους ανθρώπους και κατ’ επέκταση ανάμεσα στους λαούς είναι εξαιρετικής σημασίας και μένει να το κατανοήσουμε όλοι. Δυστυχώς, στις μέρες μας βλέπουμε την αλληλεγγύη ανάμεσα στους δύο λαούς σε ώρες μεγάλου κινδύνου, όπως έγινε πρόσφατα στη γειτονική Τουρκία μετά τον καταστροφικό σεισμό. Το μυθιστόρημα επικεντρώνεται στην αρμονική τους συνύπαρξη, στο μοίρασμα της ελπίδας ανάμεσά τους, στην κοινή τους αναμέτρηση στον χρόνο. Άλλωστε, σε όλη τη διάρκεια της γειτνίασής τους οι δυο λαοί, Έλληνες και Τούρκοι, θύματα των ίδιων ιστορικών συγκυριών και πολιτικών αποφάσεων έγιναν. Θύματα ή θύτες της Μεγάλης Ιδέας, της ανταλλαγής των πληθυσμών του 1923 με τη Συνθήκη της Λωζάνης, των Σεπτεμβριανών, υπήρξαν πάντα οι μεγάλοι χαμένοι. Η αλληλεγγύη και η ανθρωπιά αποτελούν μονόδρομο.
«Σε όποια γλώσσα κι αν είναι γραμμένα, βιβλία είναι κι αυτά σε κάνουν άνθρωπο», λέει ο Ισίδωρος στον Ισμαήλ. Τι πιστεύετε σχετικά με την αξία της φιλαναγνωσίας;
Πως πρόκειται για έναν τρόπο ζωής με μεγάλη επαναστατική δύναμη. Και πως αν αυτό γίνει κατανοητό από όλους μας, ο κόσμος θα αποκτήσει νέα προοπτική. Η καλύτερη απάντηση όμως στην ερώτησή σας υπάρχει στο μυθιστόρημα, όταν ο Ισίδωρος, ο Έλληνας βιβλιοπώλης της γειτονιάς, λέει: «Μια βιβλιοθήκη, ένα βιβλιοπωλείο είναι ζωντανά πλάσματα. Σπαρταριστά. Έχουν σάρκα και οστά. Είναι μια πόρτα που οδηγεί σ’ έναν άλλον κόσμο, Ισμαήλ, σε έναν κόσμο πιο όμορφο, πιο αληθινό, πιο ανθρώπινο. Και είναι κρίμα να περάσει όλη του τη ζωή κανείς χωρίς να ανοίξει αυτήν την πόρτα. Χωρίς να δει τι κρύβεται από πίσω της, […]Τα βιβλία ημέρεψαν την ψυχή μου. Κι όταν ημερέψει η ψυχή σου, τότε πιο όμορφος είναι γύρω σου ο κόσμος».Αν και προσωπικά πιστεύω ότι η αγάπη για το βιβλίο είναι έμφυτη, είναι σαφές ότι χρειάζεται συστηματική παιδεία για την κατάκτησή της. Η φιλαναγνωσία υπήρξε ένας τρόπος κατανόησης και αποδοχής της ετερότητας, ένας τρόπος να αλλάξουν οι κοινωνικές προκαταλήψεις και δομές και μαζί ένας έρωτας που γεννιέται ερήμην σου και γιγαντώνεται εθιστικά.
Μέσα από τον καμβά των χαρακτήρων του βιβλίου σας ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή με ιστορικά και πολιτισμικά στοιχεία. Πόσο σημαντική είναι η συμβολή της λογοτεχνίας στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης;
Η συνομιλία της λογοτεχνίας με την Ιστορία και κατ’ επέκταση η συμβολή της λογοτεχνίας στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης είναι ένα θέμα πολυεπίπεδο. Η μυθιστορηματική μετάπλαση μιας ιστορικής περιόδου μέσα από την αφηγηματική δράση δεν μπορεί παρά να ακολουθεί ρεαλιστικά στοιχεία και να καταγράφει πραγματικά ή και όχι συμβάντα υπό το πρίσμα πάντα της επιρροής που άσκησαν αυτά στη ζωή των απλών ανθρώπων. Το ιστορικό μυθιστόρημα λειτουργεί έτσι σαν μια εικονογραφική χαρτογράφηση της μνήμης, επικεντρωμένη στη λαογραφία, τον πολιτισμό και στα γεγονότα που σημάδεψαν το παρελθόν. Υπό αυτή την έννοια, μπορεί να λειτουργήσει ως ένα ανεστραμμένο κάτοπτρο ιστορικών και πολιτισμικών αντικατοπτρισμών και να διασώσει την ιστορική μνήμη. Να γίνει εφαλτήριο για περισσότερη ιστορική έρευνα. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η λογοτεχνία οφείλει να είναι πρωτίστως λογοτεχνία και το μυθιστόρημα να διατηρεί τα χαρακτηριστικά του σε αρμονική ισορροπία, ένα στοίχημα που συχνά στις μέρες μας χάνεται από συγγραφείς ιστορικού μυθιστορήματος.
Η αλληλεγγύη και η ανθρωπιά αποτελούν μονόδρομο.
Ήταν για εσάς η περίοδος της πανδημίας γόνιμη, αναγνωστικά και συγγραφικά;
Δεν θα το έλεγα. Κατά τη διάρκεια της πρώτης καραντίνας πραγματικά σταμάτησα όχι μόνο να γράφω αλλά και να διαβάζω. Ο επιβαλλόμενος περιορισμός δεν λειτούργησε θετικά σε μένα. Ένιωθα την ανάγκη να βγαίνω από το σπίτι και να περπατάω περισσότερο, έχοντας την αίσθηση ότι η προσωπική μου ελευθερία είναι αδιαπραγμάτευτη και κανένα κέντρο εξουσίας δεν μπορεί να μου τη στερήσει. Και μπορεί πράγματι ένας συγγραφέας να αγαπά και να επιζητά τη μοναχικότητά του και η μοναχικότητα αυτή να είναι ένας γόνιμος παράγοντας για τη δημιουργία, όταν όμως συνειδητοποιεί κανείς ότι υπό το πρίσμα του φόβου τού επιβάλλεται ο περιορισμός, όταν διχαστικά μέτρα γίνονται αφορμή για κοινωνικούς εξοβελισμούς, άνευ σημασίας μηνύματα εξόδου, πρόστιμα σε αδύναμες κοινωνικά ομάδες και ποινές που η Ιστορία αλλά και ο κόσμος ήδη έχει κρίνει για τη χρησιμότητά τους και τη σημασία τους, τότε είναι δύσκολο να δημιουργήσει. Προσωπικά ανήκω σε αυτή την κατηγορία.
Τι θεωρείτε εξέλιξη σε έναν συγγραφέα;
Να προχωράει κάθε φορά σε ένα επόμενο βήμα, να πειραματίζεται, να διαβάζει πολύ, να αντιστέκεται σθεναρά στη φθορά της γλωσσικής αισθητικής και να μην επαναλαμβάνεται.
Ποιο βιβλίο διαβάσατε πρόσφατα και σας εντυπωσίασε;
Ολοκληρώνω το Σαν μυθιστόρημα του Γιάννη Κιουρτσάκη από τις Εκδόσεις Πατάκη, ένα πραγματικά εντυπωσιακό μυθιστόρημα, μια ευρηματική αφήγηση που καταβυθίζεται στη συλλογική μνήμη μιας χώρας και μέσα από τη δημιουργία αντιφατικών σχέσεων παρουσιάζει τον καμβά της Ιστορίας του εικοστού αιώνα. Αλλά και το βιβλίο της Ελίφ Σαφάκ Οι τρεις κόρες της Εύας, Εκδόσεις Ψυχογιός, που τέλειωσα λίγο νωρίτερα, ήταν μια συγκλονιστική ιστορία για την αφοσίωση, τη φιλία, την προδοσία, το παρελθόν και την παράδοση που συγκρούονται με τον κόσμο που αλλάζει.
Ποια αξία θεωρείτε υπέρτατη;
Την ειλικρίνεια. Είναι μια αξία που καθορίζει τον βαθμό αξιοπρέπειας του ανθρώπου και γι’ αυτό τη θεωρώ ιδιαίτερα σημαντική.
Ασχολείστε με τη συγγραφή του επόμενου βιβλίου σας;
Αυτή την περίοδο ασχολούμαι σε επίπεδο έρευνας και προετοιμασίας του υλικού που θα χρειαστώ, συλλέγοντας τα ιστορικά και πραγματολογικά στοιχεία του επόμενου μυθιστορήματος.
Λέγε με Ισμαήλ
Τέσυ Μπάιλα
Ψυχογιός
σ. 464
ISBN: 978-618-01-4587-8
Πηγή: https://diastixo.gr/sinentefxeis/ellines/20513-tesi-mpaila-synentefxi
Σχόλια