Η Κατερίνα Λιάτζουρα γράφει για το ΛΕΓΕ ΜΕ ΙΣΜΑΗΛ
ΣΤΟΝ ΔΡΟΜΟ ΤΟΥ ΠΕΡΑ
Γράφει η Κατερίνα Λιάτζουρα
ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑΣ
Στον Δρόμο του Πέρα [Λέγε με Ισμαήλ, Τέσυ Μπάιλα]
Σύνταξη:
Κατερίνα Λιάτζουρα
28 June 2023
«Ο χρόνος περνά όπως η ομίχλη πάνω από τη θάλασσα αφήνοντας στα κύματα τις αναμνήσεις σαν τις αχτίδες του ήλιου να παιχνιδίζουν».
Με αυτήν την φράση ξεκινά η Τέσυ Μπάιλα το μυθιστόρημα της με τίτλο «Λέγε με Ισμαήλ» (εκδόσεις Ψυχογιός, 2022), δίνοντας το στίγμα του βιβλίου της και προϊδεάζοντας το αναγνωστικό της κοινό για το περιεχόμενο του βιβλίου. Γιατί για τον χρόνο μιλά η Μπαίλα και για τις αναμνήσεις που επιφέρει αυτός στο πέρασμα του. Για τον χρόνο που πέρασε πάνω από την Ιστανμπούλ ή την Κωνσταντινούπολη ή αλλιώς την Πόλη -πείτε την όπως θέλετε-, και τις μικρές και μεγάλες ιστορίες των ανθρώπων που έζησαν εκεί, στις αρχές και στα μέσα του 20ου αιώνα. Και δεν έχει σημασία αν οι άνθρωποι αυτοί ήταν Τούρκοι, Ρωμιοί, Εβραίοι ή Αρμένιοι ή οποιασδήποτε άλλης εθνικότητας, και δεν έχει καμία σημασία σε ποια γλώσσα ερωτεύτηκαν και μεγάλωσαν τα παιδιά τους ή σε τίνος θεού το όνομα προσεύχονταν ή επικαλούνταν στις δύσκολες στιγμές τους. Γιατί οι άνθρωποι που γεννήθηκαν και έζησαν, που γεννιούνται και ζουν στις χώρες που βρέχονται από τα νερά του Αιγαίου, έχουν καλώς ή κακώς κοινά βιώματα και μοιράζονται κοινές αναμνήσεις.
Η Τέσυ Μπάιλα, στο νέο της αυτό μυθιστόρημα, κατορθώνει να μεταφέρει με υπέροχα εκφραστικά μέσα, ζωντανές περιγραφές και λυρικές ενίοτε αφηγήσεις, την παραδοχή, ότι οι άνθρωποι δεν έχουν να χωρίσουν τίποτα· ούτε γη ούτε θάλασσα ούτε και ουρανό. Η ταπεινή συνύπαρξη και συμβίωση των λαών που μοιράζονται την ίδια γειτονιά στον δρόμο του Πέρα, στην γειτονιά των Ρωμιών, οι δυσκολίες της βιωτής, οι απλές, τραγελαφικές, καθημερινές στιγμές, που κάνουν τον άνθρωπο την μια να γελά και την άλλη να κλαίει, ο σεβασμός και η αποδοχή της διαφορετικότητας, στοιχεία που μαθαίνουν και παροτρύνουν τον άνθρωπο να εφαρμόζει στην πράξη την αλληλεγγύη και την συμπαράσταση στον πάσχοντα, αποτελούν τον κεντρικό άξονα της αφήγησης της Τέσυς Μπάιλα. Χαρακτηριστικά λέει μια από τις πρωταγωνίστριες «[…] Αγκαλιασμένοι είμαστε. Ο ένας να βοηθά τον άλλον, όσο μπορεί. Κρυώνει ο Τούρκος; Βγάνει και του δίνει το παλτό του ο Έλληνας. Πονά ο χριστιανός; Τονε συντρέχει ο μουσουλμάνος […]» (σελ. 372)· και δεν είναι δύσκολο να συνειδητοποιηθεί ο λόγος τούτος, ο λόγος της κυράς-Γιασεμώ, πως οι άνθρωποι από μόνοι τους δεν χαλάνε τις καρδιές τους. Μπορεί να έχουν διαφορές ή διαξιφισμούς, ενίοτε να διαφωνούν και να μαλώνουν, να ζουν έρωτες και πάθη ή άλλοτε να παραμένουν τα όνειρα τους ανεκπλήρωτα, μα στο τέλος θα συγχωρέσουν και θα μονιάσουν. Οι λόγοι που κάνουν τους ανθρώπους να χαλάνε τις καρδιές τους, είναι οι προσταγές των “μεγάλων”, οι μεγαλομανίες των πολιτικών και τα συμφέροντα των πολιτικάντηδων· κάθε ανεξαιρέτως χώρας και κάθε εποχής αδιακρίτως. Και αυτό δυστυχώς είναι και η λυπητερή διαπίστωση, έπειτα από την ανάγνωση του συγκεκριμένου μυθιστορήματος, καθώς οι μαύρες σελίδες του ξεριζωμού και της προσφυγιάς στην σύγχρονη ιστορία της ανθρωπότητας, φαίνεται να μην έχουν καμία διδακτική επίδραση, προφανώς δεν αποτελούν παράδειγμα προς αποφυγή· αντιθέτως μοιάζει να επιδιώκεται από τους ιθύνοντες, ώστε να επαναλαμβάνονται και να επαναλαμβάνονται και να επαναλαμβάνονται τα αίσχη τους.
Και όσο νοσταλγική είναι η ασπρόμαυρη -επιχρωματισμένη με έντονο κόκκινο χρώμα- φωτογραφία του καταξιωμένου και πολυβραβευμένου Τούρκου φωτογράφου, αρμενικής καταγωγής, Ara Güler, που κοσμεί το εξώφυλλο, άλλο τόσο νοσταλγικές και συνάμα επίπονες, είναι και οι αφηγήσεις της Μπάιλα που διαδραματίστηκαν στην «Βασιλίς των πόλεων». Με φόντο τα χρόνια που επακολούθησαν την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, οι πολύχρωμες συνθέσεις στα σοκάκια της Πόλης, το φρέσκο αεράκι στα στενά του Βοσπόρου και οι ατελείωτες μυρωδιές της Ανατολής, αναμειγνύονται με τον ανθρώπινο πόνο, την φτώχεια, την εγκατάλειψη και όλα τα επώδυνα επακόλουθα της αναγκαστικής ανταλλαγής πληθυσμών με την συνθήκη της Λωζάνης (1923). Σαν ένας πολύγλωσσος και πολυπολιτισμικός θίασος σε ένα γκροτέσκο θέατρο, ο Ισμαήλ και ο Ισίδωρος, η Αϊσέ και η Εσίν, η αρχόντισσα Καλλιάνθη και η Μέλπω, η κυρά- Γιασεμώ και ο σκύλος της Γιουσούφ, ο Ναντίρ και η νεαρή και πολύπαθη Ασλίβ, και τόσα πολλά και άλλα πρόσωπα που πρωταγωνιστούν στο μυθιστόρημα της Μπάιλα, περιφέρονται στην Πόλη, σε καφενεία και βιβλιοπωλεία, σε χαμάμ , τεκέδες και πορνεία, ξεδιπλώνοντας τις σκέψεις τους, τις αναμνήσεις τους, την ίδια τους ζωή.
Αλλά η μοίρα των ανθρώπων δεν είναι να ζουν ειρηνικά. Πάνω που επούλωσαν τις πληγές τους -Τούρκοι και Έλληνες-, πάνω που ξαναέχτισαν από το τίποτα τις ζωές τους, πάνω που άρχισαν να συνυπάρχουν αρμονικά μέσα σε ένα πολυπολιτισμικό περιβάλλον, με τις ομορφιές και τις αντιθέσεις του, οι “μεγάλοι” αποφάσισαν να ξαναπαίξουν τα πολιτικά τους παιχνίδια, εμποτίζοντας με εθνικιστικό δηλητήριο τους Τούρκους, που οδήγησε στο πογκρόμ κατά των Ελλήνων κατοίκων στην Πόλη του 1955, γνωστό στην σύγχρονη ιστορία ως Σεπτεμβριανά, αλλά και στις απελάσεις του 1964. Και πάλι οι άνθρωποι, οι άνθρωποι οι καθημερινοί, οι αλλοτινοί γείτονες και οι φίλοι, χωρίστηκαν δια της βίας· οι άνθρωποι αυτοί, μάζεψαν ό,τι απέμεινε από την αξιοπρέπεια τους, φόρτωσαν στους ώμους τους τις αναμνήσεις τους και ξενιτευτήκανε για άλλη μια (;) φορά, αναζητώντας στον νέο τόπο την πολυπόθητη τους πατρίδα.
«Λέγε με Ισμαήλ» ο τίτλος λοιπόν του νέου μυθιστορήματος της Τέσυς Μπάιλα· μια φράση δανεική, όπως λέει η συγγραφέας, δανεική από το εμβληματικό μυθιστόρημα Μπόμπι Ντικ του Χέρμαν Μέβιλ. Και δεν θα μπορούσα να ολοκληρώσω με καλύτερο τρόπο ετούτες τις λίγες σκέψεις μου για το βιβλίο της Μπάιλα, αν δεν παρέθετα ένα απόσπασμα που αφορά στον Μπόμι Ντικ, όπου συνοψίζεται η φιλοσοφία της συγγραφέα για την ζωή, για τον αγώνα του ανθρώπου να επιβιώσει, για τον άνθρωπο και την μεγάλη ή μικρή του Ιστορία. «Και μπορεί ο συγγραφέας του βιβλίου αυτού να είχε γράψει αυτή την αλληγορία προσπαθώντας να αναδείξει τη δύναμη του ανθρώπου να υπερβαίνει την καθημερινότητα του και να μάχεται να ανταποκριθεί σε ό,τι τον ξεπερνά, ώστε να φτάσει να γνωρίσει τον μέσα του κόσμο αλλά και τη δύναμη του πεπρωμένου του, στην πραγματική ζωή, ωστόσο, κανείς δεν μπορεί να τα βάλει εύκολα με την Ιστορία. Αδυσώπητη πάντα, περνά και συνθλίβει τη ζωή των ανθρώπων, κι ύστερα προσπερνά χωρίς να λυγίζει από τον πόνο τους [….]» (σελ. 302).
Σχόλια